Dómsdags yfirskrift er þetta á viðskiptaþingi!

Að sjálfsögðu er framtíð fyrir íslenskt viðskiptalíf!

Með virðingu, trúnað og heilindi að leiðarljósi, er framtíðin björt.

Viðskipti snúast um að báðir aðilar hagnist, ekki bara einn.

Samkeppnisyfirburðir snúast um raunverulega yfirburði, ekki yfirburði með svikum og prettum.

Viðskipti snúast um ábyrgð í víðu samhengi.

Þannig færi vel á því að allir aðilar, hugsi rétt sem snöggvast  áður en taumlaus græðgi og óbilandi sjálfstraust nær völdum:  "Hvað myndi gerast ef allir breyttu eins og ég?"

Það tók nógu marga til að falla í taumleysið, með þeim afleiðingum að heilt efnahagskerfi hrundi!

Þeirri staðreynd má aldrei gleyma.

Er framtíð fyrir íslenskt viðskiptalíf?

Orðspor deyr aldreigi!

Orðsporsvísitala Arions banka er eitthvað alveg nýtt í umræðunni. 

Maður gæti jafnvel haldið að þetta væri svona vog með skalanum:

Fullkomið æruleysi til  fullkomins æðruleysis frá vinstri og hægri.

Í núllstöðu stendur vogin á  skalanum: "Löglegt en siðlaust" 

Hvar á þessari vog lendir þessi "fyrrverandi" útrásavíkingur, vinur olíufurstana og Tortólavinur.

Hann mælist kannski ekki, eða skríður rétt til hægri út af grilljarða sjóðnum sem stofnaður var fyrir nauðstödd börn í Afríku.

Er ekki rétt að hinkra eftir "grátskýrslunni" áður en haldið er lengra í samningum við "meinta ærulausa" viðskiptajöfra?

 

Ólafur heldur Samskipum

Orð í fortíð töluð; Viðskipti og siðferði, þversögn eða þvingun?

Var að grúska í kjallaranum að leita að rúðustrikuðum blöðum fyrir dóttur, rakst þá á þennan fyrirlestur sem ég hélt  á Málþingi Siðfræðistofnunar Háskóla Íslands 3. október 1997.

Eftir að hafa lesið hann yfir, tel ég að þessi fyrirlestur eigi fullt erindi inn í umræðu dagsins í dag á eins árs afmæli búsáhaldabyltingar 20.janúar 2010 tæpum 13 árum seinna.

Umræðan í dag er svolítið að gjaldfella alla "eftiráspekinga", svona rétt eins og enginn hafi yfirleitt leitt hugann að siðferðislegum gildum, hagfræðilegum rökum, eða öðrum pælingum fyrir þennan afdrifaríkadag fyrir réttu ári síðan.

 

Ágætu áheyrendur,

Fyrirlesurum hér voru gefnar frjálsar hendur í efnistökum sínum.  Ég kýs að nálgast viðfangsefnið út frá þeirri spurningu; Hvers vegna fyrirtæki ættu yfirleitt að ástunda siðlegar pælingar, og hvernig það samrýmist höfuðmarkmiði þeirra.

Niðurstaða mín er sú að hrein viðskipta- og markaðssjónarmið þvingi fyrirtækin beinlínis til vaxandi þátttöku í siðlegri breytni gagnvart þjóðfélaginu og almenningi.  Síðan mun ég fjalla um enn eina sérstöðu Íslands, nefninlega sérstöðu í siðferðislegum ágreiningsmálum og loks í anda yfirskriftar málþingsins afgreiða afstöðu mína að svo stöddu gagnvart skráðum siðareglum.

Togstreyta viðskipta og siðferðis

Það gætir ákveðinnar togstreytu milli viðskipta annars vegar og siðferðis hins vegar. 

Á meðan orðið "viðskipti" felur óneitanlega í sér ákveðna spennu, tækifæri, hraða, gróðravon á grundvelli þröngra hagsmuna, felur orðið "siðferði" í sér ákveðin óþægindi, bremsu, íhugun á afleiðingum, glötuð tækifæri og tillitsemi við ólíka hagsmuni.   Þannig myndar samsetning "harða" orðisins viðskipti og "mjúka" orðsins siðferði ákveðinn árekstur og þversögn í huga og málskilningi.  Hið harða gróðarmarkmið viðskipta virðist eiga fátt sameiginlegt við höfuðdyggðir siðfræðinnar.  Engu að síður hefur viðskiptaheimurinn brugðist við kröfu almennings og stjórnvalda um að axla þjóðfélagslega ábyrgð og almenna siðvæðingu í auknum mæli.

Siðvæðing viðskiptalífsins í hinum vestræna heimi á þessum forsendum, hófst í raun ekki fyrr en í lok sjöunda áratugarins.  Umræður og spurningar um stjórnun og ábyrgð fyrirtækja gagnvart samfélaginu, starfsmönnum, hluthöfum og umhverfinu urðu áleitnari og fyrirtækin hvött til að axla aukna þjóðfélagslega ábyrgð.  Viðbrögð stjórnenda og eigenda fyrirtækja voru í fyrstu lítil, því þessi krafa stríddi gegn grundvallar markaðslögmálum og margir þ.á.m. Milton Friedman töldu að krafan um aukna þjóðfélagslega ábyrgð fyrirtækja kæmi til með að grafa undan tilverugrundvelli þeirra.  Samkvæmt skilgreiningu Friedmans, er tilgangur fyrirtækja fyrst og fremst að hámarka gróða fyrir eigendur sína.  Það sé hlutverk stjórnvalda og stofnana að sjá um heilbrigðismál, menntun, náttúruvernd o.þ.h.  Þá bendir Friedman á að verið sé að færa viðskiptalífinu stórhættulegt vald, sem felst í því að taka þjóðfélags- og siðferðislegar ákvarðanir.  Valdaumboð  stjórnenda fyrirtækja til að ákvarða í málum sem varða samfélagið, sé ekki byggt á lýðræðislegum kosningum heldur einstaklingshagsmunum og sé því ekki réttmætt.  Fyrirtækin eiga að stunda viðskipti í gróðarskyni og greiða skatta af gróðanum, sem lýðræðislega kjörnir fulltrúar sjá um að útdeila í þjóðfélaginu.

Þetta sjónarmið er bæði réttmætt og heiðarlegt, því Friedman dregur þarna hæfi viðskiptalífsins til ákvarðanatöku stórlega í efa, þegar hagsmunir þess og þjóðfélagsins skarast.

Augljóslega hafa siðferðislegar ákvarðanir verið hluti af starfsemi fyrirtækja frá örófi alda.  Á sama hátt er jafnaugljóst að óseðjandi markaðir, takmarkalaus vörueftirspurn, umframframboð á vinnuafli og mikill vöxtur er ekki kjörinn jarðvegur fyrir mjúk mál og bremsur.  Auðvelt er að sjá fyrir sér hvernig "mjúku" málunum var ýtt til hliðar ef þau á annað borð komu til umfjöllunar, á meðan viðskiptalífið bjó við slíka gósentíð.

Fyrirtækin voru þá og eru enn óumdeilanlega uppspretta hagvaxtar og grundvöllur meiri lífsgæða.  Enda þótt gildismat mannfólksins gagnvart lífsgæðum sé afstætt, þá kemur að því að fleiri og fleiri telji sig fullnægða af lífsgæðum og hefja leit að andlegum gæðum.  Vöxtur fyrirtækja og atvinnugreina er heldur ekki takmarkalaus. 

Áhugi á andlegum verðmætum eykst eftir því sem veraldlegum frumþörfum er fullnægt, og takmarkandi vöxtur fyrirtækja knýr þau til að skoða fleiri hliðar og nýjar leiðir til að viðhalda sjálfum sér.   Samkeppnislegir yfirburði fyrirtækja mælast nú ekki eingöngu í háu tækni- og þjónustustigi, heldur einnig hversu trúverðugt fyrirækið er sem siðferðisvera út á við.  Með þessu er ég einfaldlega ða segja að stjórnendur og eigendur fyrirtækja í upphafi sjöunda áratugarins voru ekkert göfugri eða betri en fyrirrennarar þeirra, sem kepptust við að framleiða vopn og drápstól, heldur réðu hin hreinu og köldu viðskiptasjónarmið ferðinni.

Ennfremur að grundvöllur fyrir vaxandi almennri siðferðiskennd og vitund sé ekki eingöngu sprottin af skorti og örbirgð heldur einnig af aukinni velmegun sem fyrirtækin og atvinnulífið áttu þátt í að skapa.  (innsk. mitt  ég hafði sannarlega trú á betri tíma þarna 1997)

Hin tæra siðfræði mun seint viðurkenna "siðvæðingu viðskiptalífsins" á þessum forsendum, en þegar horft er til þess hversu auðvelt er að sjá fyrir sér ógnun, atburði og aðstæður sem þurrka út á einnu nóttu, siðmeningu hverju nafni sem hún nefnist, skiptir hvatinn til betri breytni minna máli en afleiðingar breytninnar.

Andstæðir pólar

Félagshyggju- og markaðshyggju var lengi stillt upp sem gagnstæðum pólum og tilhneigingin að flokka hugmyndafræði félagshyggju í dyggðir, og markaðshyggju í lesti, óumdeild.  Fall kommúnismans og afhjúpanir spillingar og siðleysis, sem fylgdu í kjölfarið staðfestu enn frekar að hlutirnir eru hvorki alveg rauðir né alveg bláir.  Nú er erfitt að koma auga á skörp málefnaleg skil í stjórnmálum.  Flokkarnir eru sífellt að færast nær og nær og flestir viðurkenna nú að markaðslögmálin með hæfilegu samblandi af félagshyggju er líklegri til árangurs.  Sanngirni, réttlæti og fagleg sjónarmið láta ágætlega í eyrum af vörum þeirra, sem áður voru kenndir við eldrautt eða helblátt.

Mælistika á gott siðferði 

Heiðarleiki, sanngirni, virðing og ábyrg hegðun eru mælistikur okkar á gott siðferði.  Ábyrg hegðun gagnvart samfélaginu er sá þáttur sem sýnilegastur er út á við og keppast fyrirtæki nú við að undistrika ímynd sína sem ábyrgur þjóðfélagsþegn.  Í kjölfarið hlýtur svo krafan um gegnsæi og heilindi að baki ímyndarinnar.

Hin  jákvæða afleiðing af "meintum vafasömum" hvata til siðvæðingar viðskiptalífsins er sú þróun að almenningur gerir sífellt ríkari siðferðiskröfur til framámanna í pólitík og viðskiptalífinu.  Upplýsinga- og fjölmiðlabyltingin gerir þessum aðilum erfitt um vik að leika tveimur skjöldum og tvískinnungur er jafnvel litinn alvarlegri augum, en ef aðilar stíga á stokk og viðurkenna spillingu eða siðferðisbresti.  Umburðarlyndi mannsins gagnvart mannlegum breyskleika á sér lítil takmörk.  Á hinn bóginn er óhætt að fullyrða að umburðarlyndi gagnvart fyrirtækjum, stjórnmálamönnum og embættismönnum sé þverrandi og því eðlileg og skynsamleg viðbrögð þessara aðila að siðvæðast.

Í pólitík er siðferðisþrek og heilindi stjórnmálamanna jafnt í persónulegu sem opinberu lífi jafnvel gerð hærri undir höfði en leiðtoga- og stjórnunarhæfileikar þeirra og auðvelt er að sjá fyrir sér sambærilega þróun í viðskiptalífinu.  Á hinn bóginn verður að taka fullt mark á efasemdum og ábendingum Friedmans á þeirri augljósu hættu sem vofir yfir, ef ákvarðanir er varða velferðasamfélagið og þjóðfélagið taka of mikið mið af þröngum viðskiptalegum hagsmunum fárra og ekki síður þegar kjörnir fulltrúar, sem bera siðferðislega skyldu til að þjóna hagsmunum okkar fjöldans, þjóna í krafti valdsins, þröngum hagsmunum afmarkaðra hópa í þjóðfélaginu.

Sérstaða okkar

Færa má rök fyrir því að sérstaða íslensks viðskipta-og efnahagsumhverfis sé svo mikil, að hún gerir jafnvel ríkari siðferðiskröfur til ýmissa ákvarðana og viðskiptahátta.  Nægir í því sambandi að nefna; fámennið, kunningja- og klíkusamfélag og víkingauppruni.

Fámennið og örsmár heimamarkaður.

Í samanburði við aðrar þjóðir er Ísland örflaga og jafnvel sameinað fyrirtæki Ísland hf, væri flokkað í lítið eða meðalstórt á meðal hinna.  Miðað við ótrúlega fjölbreytta atvinnuflóru, fjölda fyrirtækja og stofnana gætu sumir jafnvel haldið því fram að eitthvað meira en lítið væri að hjá Hagstofu og manntalinu.  Miðað við umsvif ættum við að vera amk. 3 milljónir

Ættar- og fjölskyldutengsl, kunningja og vinatengsl og félaga og pólitísk tengsl að viðbættum óstjórnlegum áhuga og forvitni um hvernig þessum tengslum er háttað, skapa alltaf tortryggni við opinberar mannaráðningar og skipanir í stjórnir og ráð, sem gerir ríkari kröfur til faglegra sjónarmiða.

Víkingauppruni

Hinn blóðugi víkingauppruni okkar setur líklega einnig svip á þjóðareinkennið (innsk mitt lítið vissi ég þá) og skapar þannig ákveðna sérstöðu, sem almennt einkennist af vantrú á lögum og reglum, vantrausti á náungann en miklu sjálfstrausti, sjálfumgleði og þrjósku.

Hinn siðvæddi, vestræni heimshluti viðurkennir ekki lengur "survival of the fittest" í manneskjulegu tilliti.  Í viðskiptalífinu er þetta lögmál í fullu gildi.  Hámarkshagvkæmni, lögmál framboðs og eftirspurnar miðar alltaf að því að hæfustu fyrirtækin halda velli á kostnað hinna sem deyja.  Undir kjörorðinu " Evrópa fólksins" hefur ESB framleitt ógrynni af reglugerðum og tilskipunum sem allar miða að bærilegra lífi og lúta að heilsu, jafnrétti, atvinnuöryggi og umhverfismálum og stefna að því að láta fyrirtækin axla meiri ábyrgð. 

Enda þótt þátttaka okkar í EES þvingi okkur til að taka upp ýmis lög og reglur þá virðist gæta ákveðinnar tregðu og þrjósku við að bregðast við þeirri þróun sem er að verða í alþjóðlegu viðskipta- og stjórnmálalífi vegna vaxandi þrýstings frá almenningi.

Dæmi um þetta er hversu tregir æðstu stjórnendur, embættismenn og stjórnmálamenn eru þegar kemur að því að axla ábyrgð af gjörðum sínum og segja af sér hafi þeir brugðist.  Hér getur annað hvort verið um það að ræða að almenningur þrýstir ekki nóg á, almenningsálitið er ekki nógu kröftugt eða að musteri æðstu manna í toppstöðum sé svo skothelt að menn komast einfaldlega upp með hvað sem er.    Menn verða svo að meta það hver með sjálfum sér hvort er veikara, siðferði almennings eða kerfisins. 

Samkeppnislög eru í raun skráðar siðareglur viðskipta og miða ekki eingöngu að því að efla heilbrigði og siðferði í viðskiptum, heldur er markmið þeirra beinlínis að standa vörð um hagsmuni litlu fyrirtækjanna gegn þeim stærri, sem í krafti markaðsyfirráða njóta yfirburða í kapphlaupinu um að halda velli. 

Fákeppni

Fjárfestingaþörf í atvinnutækjum er mjög mismunandi milli atvinnugreina, en almennt má segja að eftir því sem fjárfestingatækin eru dýrari, því nauðsynlegra er að ná fram stærðarhagkvæmni í rekstri.  Við slíkar aðstæður ríkir fákeppni í atvinnugreininni.  Í langflestum greinum hér á landi ríkir fákeppni, enda mæla öll markaðsleg, skynsemis og hagkvæmnisrök fyrir því ef greinin á að standa undir sér.  Þróunin undanfarin ár hefur verið hröð í þá átt að knýja fyrirtæki  í samruna og samstarf og sameinaður opinn markaður og útrás íslenskra fyrirtækja á erlenda markaði hefur frekar hert á þessari þróun.

Því gætir ákveðinnar þversagnar þegar samkeppnisyfirvöld í ljósi þröngrar túlkunar á heimamarkaði, koma í veg fyrir og banna fyrirtækjum að sameinast eða eiga með sér samstarf um samnýtingu á dýrum tækjum, eins og mörg mál undanfarin misseri bera með sér.  Þannig stangast markmið samkeppnislaga á við markmið fyrirtækjanna um hagkvæmni og arðsemi með þeim afleiðingum að allir tapa og samkeppnisstaðan veikist.

Klíkusamfélagið

Ættar-kunninga og pólitísk tengsl og meint misnotkun þeirra til að öðlast frama eða fá óeðlilega fyrirgreiðslu er hávær í íslensku þjóðlífi. 

Á sama tíma og siðferðiskennd okkar í þessu tilliti er að aukast, m.t.t opinberra mannaráðninga og vaxandi óþoli gagnvart fyrirgreiðslupólitík, verðum við líka að forðast tvískinnunginnn sem alltaf kemur upp þegar ráðið er í feitar stöður.  Tengsl- og kunningsskapur er óhjákvæmileg staðreynd í íslensku samfélagi.  Öll samskipti viðskipta og þjóðfélagslegs eðlis verða að taka mið af þessu.

Við þurfum að standa klár á hinum ólíku hlutverkum okkar, sem yfirmaður, starfsmaður, foreldri, ættingi, vinur, keppinautur, samstarfsaðili og pólitískur samherji, því leiðir okkar eru alltaf að skarast og oft á tíðum eru það sömu einstaklingarnir sem koma við sögu.

Trúverðugleiki okkar sem einstaklinga miðast við hversu miklum samhljómi okkur tekst að ná í ólíkum hlutverkum og þar koma siðferðisrök sterkt við sögu. 

Með viðskiptarök og fagleg sjónarmið að leiðarljósi, er hæfasti einstaklingur ráðinn, hagkvæmasta verð, ásaættanleg gæði og góð þjónusta ráða vali okkar á birgja og samstarfsaðila og með siðferðisrökin: sanngirni, heiðarleika og gagnkvæma virðingu að leiðarljósi, er komið ágætis samskipta og ákvarðanamódel í ólíkum hlutverkaleikjum án tillits til persóna, leikenda og pólitískra skoðana þeirra. 

Á sama hátt og Friedman dregur í efa hæfi viðskiptalífsins til þjóðfélagslegra ákvarðana, má draga hæfi stjórnmálamanna til viðskiptalegra ákvarðana, s.s. mannaráðninga í efa, enda ljóst að pólitísk afskipti af slíkum ráðningum eru í fullkominni óþökk viðkomandi umsækjanda.

Hugsunar og hegðunarmynstur  þjóðfélagsins endurspeglar hið sameiginlega siðferði okkar.  Við tökum öll þátt í að móta það með ólíku gildismati, viðhorfi, fordómum og hrokafullri afstöðu til manna og málefna.  Það er auðveldara að fella dóma en finna úrlausn.  Umræðan um siðferðismál ber of mikinn keim af fortíðinni og réttlæting gjörða tekur of mikið mið af gömlum siðum og venjum og hvernig aðrir hafa komist upp með vafasama hluti í fortíðinni.  Slík umræða kemur okkur ekki úr spori í átt til betra siðferðis.

Lokaorð

Ég er almennt á móti því að rígbinda allt í lög og reglur.  Lög og reglur þurfa að vera einfaldari en umfram allt sanngjarnar.  Skráðar reglur og lög segja auk þess oft meira um hvað sé bannað fremur en hvað sé leyft.  Í hugum margra ber það líka vott um útsjónarsemi og töffaraskap að finna lagasmugur til að komast hjá lögum, boðum og bönnum.

Í sjö siðfræðilestrum lýsir Páll Skúlason  höfuðeinkennum siðareglna þannig: " þær eru í eðli sínu óskráðar rétt eins og reglur tungumálsins, við lærum þær líka með sama hætti og við lærum tungumálið.  Siðareglur eru óháðar einstaklingunum og eiga rætur sínar í þeirri einföldu staðreynd að við deilum lífinu og erum knúin til að taka tillit hvert til annars, það er við þurfum að læra að vera sanngjörn í samskiptum okkar við aðra"

Nú hafa ýmsar starfsgreinar skráð sérstakar siðareglur fyrir sína starfstétt. Í flestum tilfellum eru þessar reglur óháðar fyrirtækjum og varða starfstéttina í heild og uppfylla þvi skilyrði siðareglna að því leyti.  Skráðar siðareglur einstakra fyrirtækja eru hins vegar vafasamar á þeirri forsendu að þær geta verið ólíkar eftir eðli og starfsemi fyrirtækjanna og ennfremur geta þessar reglur aldrei náð yfir öll siðferðisleg álitamál sem upp koma.

Á hverjum degi eru starfsmenn og stjórnendur að taka siðferðislegar ákvarðanir.  Stöðugar umræður og pælingar eftir eðli álitamála þurfa að fara fram, þróunin er ör og sífellt eru að koma upp mál allstaðar í þjóðfélaginu þar sem ólíkar afstöður og viðhorf koma fram, sem ósjálfrátt styrkir eða veikir siðferðisvitund. 

Skráðar reglur hafa hins vegar tilhneigingu til að öðlast sjálfstæðan tilverurétt og geta þannig hvítþvegið einstakt mál á augabragði, einfaldlega af því að skráningin nær ekki til þessa einstaka tilviks.

Lykilatriði og grundvallarforsenda fyrir bættu siðferði í þjóðfélaginu er að fordæmi sem aðilar í ábyrgðar og lykilstöðum í þjóðfélaginu sýna með breytni sinni í siðferðislegum álitamálum.

Mér hefur orðið tíðrætt um mjúkt og hart í þessu erindi.  Þess vegna þykir mér við hæfi að ljúka því með einföldum sannindum Lao Tse:

Hið mjúka vinnur bug á hinu harða,

og hið veika á hinu sterka.

Þetta vita allir,

en enginn breytir samkvæmt því.

Málþing Siðfræðistofnun Háskóli Íslands, 3. október 1997

Jenný Stefanía Jensdóttir

 

Eftirmáli:  Sjálfri fannst mér gott að lesa þetta erindi aftur, einskonar sjálfstyrking og uppljómun ef ég hef einhvern tíma verið í vafa um "adrenalínóþol" mitt gagnvart núverandi ástandi á Íslandi, þá er það meðfætt.  Svona hugsaði ég fyrir 30-20- 13 árum og svona hugsa ég enn. 

En ég spyr mig:  "Hver fjandinn gerðist þarna á eyjunni minni bláu" eftir að ég flaug á brott 1998.  Um það og aðra hluti hef ég verið andvaka og párað  rúmlega 200 pistla síðan búsáhaldabyltingin varð fyrir réttu ári síðan.

Baráttukveðjur hér eftir sem hingað til.

 

 

 

Djúp sannfæring

Þrátt fyrir eindregna andstöðu mína við þrásetu forseta á valdastóli, þá deili ég þessari djúpu sannfæringu með honum.

Endurreisn, í anda fjárkúgunar á saklausu fólki án þess að réttbært dómsvald fái úr því skorið, verður aldrei nema í orði. 

Mikilvægasti eiginleiki valdhafa er að lesa þjóðarsálina.  Þrátt fyrir mikla lesblindu undanfarin ár, hefur herra forseti nú stautað sig í gegnum eindregin vilja, sem ég fullyrði að sé þvert á hallærislegar flokkalínur.

Hrunflokkarnir eiga enn eftir að gera upp syndir feðranna.  Steingrímur Joð, sýndi afspyrnu leiðtogahæfileika í ræðum sínum á Alþingi.  Hefði viljað hafa sannfæringu fyrir því að ríkisstjórnin hefði barist með sama hætti gegn Icesave og þeim kýrskýra rétti almennings að malda í móinn, þó ekki væri nema fyrir komandi kynslóðir.

Hef ekki misst virðingu fyrir Steingrími og elju hans allt síðasta ár. Sú virðing hefur aðeins vaxið.

Því er réttast að draga lögin til baka, létta klafanum af Jóhönnu, og snúast til varnar fyrir hönd almennings á Íslandi. 

Telur þetta leiða til sáttar meðal þjóðarinnar

Hví eru andleg ígulker Íslands, svo hógvær og þögul á ögurstundu.

Hef mikið velt því fyrir mér í öllu skruminu, skjallinu og bölinu sem flætt hefur yfir íslenska þjóð s.l. 14 mánuði, hvar hin sönnu andans ígulker landsins dvelja, hvað þau hugsa, hvað þeim finnst, og hvernig þau sjá framtíðina, sérstaklega núna í morgunsár hrunsins mikla. 

Ekki fæ ég séð að þau sitji með garnagaul á Alþingi. 

Andleg ígulker ótal skólabóka, voru að mati Stephans G Stephanssonar skálds, hámenntaðir lærdómshrókar.  Hann bar ljúfsára virðingu fyrir menntamönnum, því hugur hans stefndi alltaf til náms, en aðstæður og kjör leyfðu ekki slíkan munað.  Hann áttaði sig þó sem betur fer á því, að menntun væri  einskis nýt, ef ekki fylgdi sjálfsprottið afl og önd, með hvassan skilning, haga hönd, og síðast en ekki síst hjartað sanna og góða. Gæfa Stephans G var að vera gæddur öllu þrennu.  Hann hefur trúlega sæst prýðilega við stöðu sína, þegar hann áttaði sig á því að hann stóð lærdómshrókum fyllilega jafnfætis, sérstaklega ef þá skorti hans eiginleika.  

Í kvöld fann ég 4ja ára grein sem birtist í Lesbók MBL 3. desember 2005 eftir Matthías Johannessen og bar yfirskriftina.

 

"Sá sem selur virðingu sína er fátækari en fátækasti öreigi landsins"  hlekkur hér

Prenta venjulega aldrei út greinar af virðingu fyrir trjánum, nema þær séu sérstaklega áhugaverðar.  Ég hafði undirskrifað nokkur atriði í greininni sem ég læt fylgja hér:

"Nú búa tvær þjóðir í landinu og er sambúðin heldur úfin, ef dæma má af deilum, karpi og rifrildi, já illvígum mannskemmdum sem blasa hvarvetna við í fjölmiðlum; annars vegar estetískt ræktað fólk með rætur í arfleifðinni og á ég þá ekki endilega við menntamenn, heldur þessa ræktuðu alþýðu sem hefur alltaf sett heldur mennskan og sérstæðan svip á þjóðlífið, en slíkt fólk er hvorki á dagskrá hér á landi né annars staðar, plássinu er frekar eytt á hvers kyns andlistamenn samkvæmt skilgreiningum McLuhans, kjaftfora pólitíska fúskara og fallkandídata, sérfræðinga í mannskemmdum, poppara og sjónvarpsstjörnur; og svo hins vegar þessa nýríku oflátunga sem fljóta eins og hroði ofan á glóheitu gullinu.

Og svífast einskis.

Að þessu leyti hættir Ísland að vera sá mikrókosmos af heiminum sem það að öðru leyti er talið vera. Nesjamennskan og náungahatrið hefur alltaf verið okkur heldur erfiður ljár í þúfu. Og gert okkur hallærislegri en ástæða væri til.

Sumt menntafólk er forstokkaðir andlistaunnendur og arfleifðarandúð þeirra nánast eins og hver önnur fötlun. Þeir eru engu betri en rímnagutlararnir sem töldu á sínum tíma að allt væri leyfilegt,"

Eftir lestur og upprifjun á þessari grein, helltist yfir tregi og söknuður.  Ég velti því fyrir mér hversu öflugt sameinað "afl og önd" í bland við hvassan skilning og gott hjartalag, væri ef hin einu sönnu andlegu ígulker Íslands, flytu upp á yfirborðið og hrifsuðu Ísland upp úr hyldýpinu með sér.

Þorvaldur Gylfason um "umsátrið".

Sterk grein eftir Þorvald Gylfason birtist í Vísi í dag.

Eins og sagt er á fésinu:  skyldulesning, 

Þessi samlíking um ástand, ástæður og firringu, fyrir og eftir hrun, er ekki á allra færi að lýsa með eins sterkum og afgerandi hætti.

 

Höfundur Umsátursins skilur ekki, hvers vegna ríkisstjórninni og Seðlabankanum var settur stóllinn fyrir dyrnar. Hann virðist ekki heldur skilja, að fjölskyldur þurfa stundum að sammælast um að stöðva ofdrykkju með afskiptum, sem sjúklingurinn kallar umsátur og fantatök. Honum er fyrirmunað að fjalla hlutlaust um orsakir bankahrunsins, enda skautar hann fram hjá því, að:

(a) Sjálfstæðisflokkurinn seldi Landsbankann í hendur dæmdum sakamanni og syni hans við þriðja mann;

(b) flokkurinn tryggði þannig framkvæmdastjóra flokksins framhaldslíf í bankaráðinu;

(c) bankinn stofnaði útibú í Sankti Pétursborg, háborg rússnesku mafíunnar, svo sem Ríkisútvarpið greindi frá;

(d) bankinn raðaði flokksmönnum á garðann;

(e) aðaleigandi bankans og formaður bankaráðsins keypti Morgunblaðið;

 (f) nokkrum misserum síðar komst bankinn í þrot, og nema kröfurnar á hendur þrotabúinu nú meira en fjórfaldri landsframleiðslu;

(g) aðaleigandi bankans lýsti sig síðan gjaldþrota í einu mesta gjaldþroti einstaklings, sem sögur fara af um heiminn;

(h) bankastjórn Seðlabankans keyrði bankann í þrot og lagði þannig á herðar skattgreiðenda skuld, sem nemur um fimmtungi landsframleiðslunnar að mati AGS; og

 (i) nokkrir nánir samherjar höfundarins í Sjálfstæðisflokknum sæta nú opinberri rannsókn vegna gruns yfirvalda um lögbrot. Þögnin um allt þetta er ærandi á köflum og grefur undan gildi bókarinnar.

Höfundur Umsátursins ber samt léttari farangur en sumir flokksfélagar hans. Hann skilur, að upphaf hörmunganna má að nokkru leyti rekja til kvótakerfisins og til einkavæðingar bankanna eftir sömu forskrift. Kvótakóngar keyptu stjórnmálamenn í kippum, segir hann fullum fetum. Hann segir hneykslaður: „Bæði í Danmörku og Svíþjóð ráða innmúraðar og innvígðar klíkur ferðinni í viðskiptalífinu." (bls. 105). Hann hafði áður notað sama orðalag um tiltekinn leynifund: „Þegar ég talaði um þetta mál við Jón Steinar hafði ég Kjartan með. Þetta er eins innmúrað og innvígt og nokkur hlutur getur verið …" Þagnameistarinn lýsir nú eftir opnu og gagnsæju samfélagi. Hann hefur snúizt gegn sjálfum sér.

Undarleg er íslensk þjóð!

Ég var meðal stórmenna í dag, lífs og liðinna.

Sá sem liðinn er,  orti svo;

Undarleg er íslensk þjóð!

Allt, sem hefur lifað,

hugsun sína og hag í ljóð

hefur hún sett og skrifað.

Hlustir þú og sé þér sögð

samankveðna bagan,

þér er upp í lófa lögð:

landið, þjóðin, sagan.

Stephan G. Stephansson Klettafjallaskáld 1853-1927

Stefán Guðmundur Guðmundsson (Stefánssonar), var aðeins 19 ára gamall þegar hann sigldi vestur um haf með fjölskyldu sinni til Wisconsins 1873.  Stefán var sjálfmenntaður, og gerðist  harðduglegur bóndi þegar hann flutti til Markerville, í Alberta fylki í  Kanada í skjóli hinna fögru Klettafjalla 1889.  Það er eiginlega með ólíkindum að Kanada og Alberta fylki, hafi í rúm 100 ár heiðrað þetta mæta ljóðskáld, sem aðeins orti á íslensku, ljóð sem snerta hárfína strengi í hjörtum okkar allra, og ekki síst þeirra sem fetað hafa í fótspor Stefáns.  Með ólíkindum segi ég, vegna þess að Ísland og íslensk tónskáld virðast ekki hafa lagt höfuðið mikið í bleyti við að semja lög við öll þessi dásamlegu, ættjarðarástarljóð Stefáns, nema kannski eitt: 

Þótt þú langförull legðir, sérhvert land undir fót, sem Sigvaldi Kaldalóns gerði víðfrægt.

  

Eitt er það sem heillar mig persónulega við Stefán G. Stefánsson að frásögðum fádæmum tökum á íslenskri tungu, sem birtust í aldagömlum ljóðum hans, og gætu allt eins verið samin í gær; Hann bar einlæga virðingu og barðist fyrir jafnrétti kynjanna  (fæddur 1853) og sagði alltaf hug sinn, hversu fjandans óþægilegur hann var fyrir hlustandann hverju sinni.  Segir mér eitt;  að Helga, móðir Stefáns hafi verið væn, víðsýn og skörungur mikill af afburðum, sannarlega. 

 

 

 

Lifandi stórmenni sem ég var á meðal í dag, var minn "gamli" prófessor (hann vill frekar að ég segi ungi) Þorvaldur Gylfason, sem hélt fyrirlestur í gær hjá Leif Eriksson Íslendingafélaginu í Calgary.  Þorvaldur hélt langan og magnþrungin fyrirlestur sem bar yfirskriftina:  " Iceland in Crisis: From Boom to Bust, Big Time." og ekki að óvörum, var ekkert dregið undan.  Sannleikurinn birtist frostkaldur, í ótal gröfum og súluritum sem Þorvaldur studdist við.   Fátt kom svo sem á óvart, enda er ég með þumalinn í fatla eftir áralanga púlstöku á íslensku hagkerfi, þó öllu átakameiri síðasta ár.

Súlurit sýnir hvers vegna nauðsyn var að efla gjaldeyrisforða Seðlabankans í samræmi við skammtímaskuldbindingar ísl. bankanna, og hversu viðkvæm íslenska krónan var orðin fyrir skortstöðusnákunum.  Seðlabankinn miðaði hins vegar gjaldeyrisforða sinn við "3ja mánaða innflutning"

Dr. Hallgrímur Benediktsson íslenskur konsúll í Calgary, sem hefur búið í Kanada ásamt Guðrúnu eiginkonu sinni og 4 börnum í rúma tvo áratugi, átti veg og vanda að skipulagningu dagskrárinnar og gat með töfrasprota látið opna "Stefáns hús" sem annars er opið alla daga yfir sumartímann, á þessum frostkalda haustdegi, fyrir stórmenni á borð við Þorvald Gylfason frá Íslandi, sem hefði næstum því orðið Vestur-Íslendingur ásamt föður sínum og bræðrum, ef afi hans, Þorsteinn Vilhjálmur Gíslason (1867-1938) hefði sagt "já takk" og þekkst boð um að gerast ristjóri Íslendingarits í Winnipeg.

Þorvaldur, spilaði frumsamið lag á alkulstillt píanóið í Stefánshúsi, en sagan hermir að Rósa dóttir hans hafi haldið tónleika fyrir sveitunga, í gegnum sveitasímann á veggnum við hliðina á píanóinu. 

 

Hallgrímur spilaði síðan lag Sigvalda Kaldalóns við ljóðið; Þótt þú langförull legðir, af miklum mætti.  Það var stórkostlegt að sjá skrifstofu Stefáns, púltið hans og þann heiðursess í húsinu, sem hann lét þessari list sinni í té, samt var hann hörkubóndi sem gekk til verka af krafti og dug, en skrifaði seinna kvölds og fram á nætur.  Stefán G hefur líklega verið B maður, því hann gat vakað heilu næturnar við skriftir.

Ég er þakklát Þorsteini V Gíslasyni að flytja ekki til Kanada, það hefði ekki verið "good move" fyrir Ísland, og fyrir mig allra sízt, sem hef á einn eða annan hátt upplifað son og sonarsyni, sem áhrifavalda í mínu lífi.  Gylfi Þ Gíslason og hans hógværa "tak skal du har", þegar hann tók við handritunum 21 apríl 1971 er meiriháttar dejavu í æskuminningunni. 

Nokkrum árum seinna "meitlaði og skar"  Vilmundur Gylfason örstuttan spillingarþráð í unglingstúlku, sem hreifst með og horfði á hann afhjúpa og fjalla um spillingu þess tíma. 

 

Seinna, löngu seinna naut ég kennslu Þorvaldar í hagfræðikúrsum, sem var skyldufag (sigh)  í macro economics, en opnaði augu og skilningarvit stelpunnar sem ætlaði bara að læra og lærði micro economics.

 

Í kirkjugarðinum þar sem Stefán og afkomendur hans hvíla, eru margar  fagrar grafskriftir:

Ættjarðar böndum mig grípur hver grund

sem grær kringum Íslendings bein   St.G.St

Úr Eftirköst .....  eftir Stephan G Stephansson

Hámenntaða virðum vér

vora lærdómshróka,

sem eru andleg ígulker

ótal skólabóka.

Þitt er menntað afl og önd,

eigirðu fram að bjóða:

hvassan skilning, haga hönd,

hjartað sanna og góða.

 

Peningaþvætti var stundað á Íslandi Lokakafli.

Í kafla 1, 2, 3 og 4   (sjá link) hef ég lagt upp með spurninguna: Var peningaþvætti stundað á Íslandi?

Í þessum lokakafla er ég orðin sannfærð um að svo hafi verið, og það sem meira er íslensk stjórnvöld vita af því, sem gæti verið skýringin á hinu grunsamlega lélega baráttuþreki sem núverandi ríkisstjórn viðhefur í Æsseifmálinu. 

Rússnesku tengslin í hruni Íslands.

Þann 17. febrúar 2009 skrifaði Dr. Gary K Busch athyglisverða ritstjórnargrein á Ocnus.Net. 

Dr. Busch á langan feril að baki, bæði sem viðskiptamaður, ráðgjafi og prófessor við Háskólann í Hawaii, auk þess að hafa gegnt gestaprófessorstöðum við fjölmarga háskóla. 

Hann hefur gegnt æðstu stjórnunarstöðum í alþjóðlegum flutningafyrirtækjum og sett m.a. upp flutningakerfi fyrir rússneska áliðnaðinn og rak flutninga-og frakt starfsemi innan Rússlands fyrir rússneskan útflutning.  Hann talar og les 12 tungumál og hefur skrifað 6 bækur og birt fjölda fræðigreina.

 

Grein Dr. Busch byrjar á því að fjalla um ásakanir útlægs rússnesks milljarðamærings Boris Berezovsky oligarka á hendur Vladimir Putin og hans kónum, um að þeir hafi notað "skítuga peninga" til að ná stjórn á breskum fyrirtækjum í gegnum fjárfestingar á Íslandi.   Þessi ásökun Boris kom fram í fréttaþætti Sky stöðvarinnar þann 13. febrúar 2009.

 

Dr. Gary Busch var einmitt staddur á Íslandi, þegar viðtalið við Boris birtist, að ræða þetta mál við "íslenska aðila".  Ekki kom fram hvaða aðila hann ræddi við, en líklega hafa þetta verið fræðimenn innan Háskólasamfélagsins og fleiri.

Orðrétt segir Gary:

" Íslendingarnir sögðu að þeir hefðu rétt í þessu komið frá Alþingi, þar sem fjöldi Rússa væru í viðræðum við hina nýju íslensku ríkisstjórn um einmitt þetta mál.  Rússarnir sögðust hafa rannsakað þetta mál og uppgötvað að þessar ásakanir væru að stórum hluta sannar."

Í greininni fjallar hann mikið um Björgólfsfeðga og hins rússneska uppruna fjármuna þeirra, og jafnframt viðskiptafélaga þeirra Magnús Þorsteinsson, sem nú er flúinn til Rússlands aftur.

Þeir félagar seldu bjórverksmiðjuna Bravó til Heinekein á hárréttum tíma fyrir 400 milljónir dollara, og komu aftur til Íslands og keyptu Landsbankann, Eimskip, og notuðu auk þess féð í fáséða klónun á fé, sem markaði upphaf og endalok íslenska hagkerfisins eins og við þekktum það.     Dr. Busch hafði trúlega ekki hugmynd um að þessi kaup voru öll skuldsett, svo óljóst er í hvað þessir upprunalegu rússnesku peningar fóru, nema þeir séu ennþá til.  Hann fjallar að sjálfsögðu líka um þá sem sigldu í kjölfarið Baug, Kaupthing og Glitni, en Samson sagan, stendur samt upp úr sem upphafið.

Í lokakafla greinarinnar segir Dr. Gary Busch:

  " Íslensk yfirvöld segja í trúnaði að ástæðan fyrir að Rússar vildu lána Íslendingum 5,4 milljónir Evra, hafi verið ógnin um að peningaþvottaviðskiptin yrðu afhjúpuð og gerð opinber."

 

Tókuð þið eftir þessu?   Þarf nokkuð stærri glóð?  Þarf nokkuð frekari vitnanna við?

Ég skannaði blöð og netið í kringum þennan tíma og fann fátt um þessa leynilegu fundi.  Eitt blaðið fjallaði um ásakanir Berezovosky með almennum hætti.   Á hinn bóginn birtir Gunnar Tómasson ýmislegt athyglisvert á vefnum hjá Silfri Egils þann 16. febrúar 2009, sem leiðir líkum að því að hann hafi verið einn hinna íslensku viðmælenda Dr. Busch.

Þar segir Gunnar m.a.:

Enn er óvíst hvað bjó að baki blóðmjólkun samfélagsins á árunum 2004-2008- en ekki er hægt að útiloka að íslenzk fjármálafyrirtæki og svartir erlendir peningar komi þar við sögu.

Gunnar Tómasson setur fram eftirfarandi spurningar:

Af hverju vildi US Federal Reserve Board ekki hjálpa Seðlabanka Íslands?

Af hverju beittu Bretar hryðjuverkalögum á Landsbanka Íslands?

Af hverju vill Davíð Oddsson ekki tjá sig um málið?

Af hverju hika íslensk stjórnvöld við að leggja deiluna við Breta fyrir dómstóla? 

(Af hverju þessi linkind og aumingjaskapur í stærsta hagsmunamáli Íslands Æsseif? innsk.mitt)

Af hverju reifaði rússneski sendiherran $ 4 milljarða lán til Íslands?

Af hverju tóku íslensk stjórnvöld það tal alvarlega?

Ég veit ekki-en óttast sum-svörin við þessum spurningum segir Gunnar Tómasson að lokum.

Hripaði upp hugsanlega líkindatöflu fyrir því að peningaþvætti hefði verið stundað á Íslandi útkoman er nálægt 90% líkum á peningaþvætti.

 

 

	Líkindatafla peningaþvættis á Íslandi	Stig	Vægi	Samtals	Skýring
1	Lög og reglur eftirfylgni framkvæmd	8	10%	8%	10 enginn  lög
	Bankar og fjármálastofnanir
2	* bankaleynd	8	10%	8%	10 fullkominn leynd
3	* rafræn viðskipti - hátt tæknistig	10	10%	10%	10 hæsta tæknistig
4	* þekking á upprunalegum viðskiptavini	8	10%	8%	10 engin þekking mikið flækjustig
5	* óheftur gjaldeyrismarkaður	10	10%	10%	10 engin höft
6	* opinbert eftirlit FME	8	10%	8%	10 ekkert eftirlit
7	Tengsl við "high risk" lönd í þvottaþörf
	Rússland	10	5%	5%
	Mið-Austurlönd	8	3%	2%
	Suður-Ameríka	5	3%	1%
	Þar sem er reykur þar er glóð .......
8	Skyndilegt óútskýrt peningamagn í umferð	10	10%	10%	10 flóð af peningum í umferð
9	Brigzl um peningaþvætti í óháðum erl. fjölmiðlum	8	10%	8%	10 mikil umfjöllun
10	Stökkbreyting lífstíls í krafti nýfengis auðs	10	10%	10%	10 mikil breyting á lífsstíl
	Fj. Mögulegra stiga 120 = 100% peningaþvottastöð	103	100%	88%	Heildarútkoma 86%

 

Er ekki kominn tími til að segja íslensku þjóðinni sannleikann, allan sannleikann og ekkert nema sannleikann?

Er kinnroði íslenskra stjórnvalda svo mikill gagnvart eigin aðgerðarleysi, sinnuleysi og andlegri leti sem ríkti á þessum árum,  að þau eru tilbúin að setja þjóðina í skuldarklafa til næstu 25-30-40 ára, án þess að málinu sé skotið til dómstóla?

Skömm sé að slíku fólki.

 

Þessi litla glósubók er tileinkuð sonardóttur minni, sem fæðist einhvern næsta dag á Íslandi.

 

 

Ekki húmor fyrir þessu.

Eitt af því versta sem hugsanlega væri sagt um mig " hún hefur engan húmor, algjörlega húmorslaus", þar til nú myndi ég líka segja að þetta væru hin verstu öfugmæli um nokkra manneskju.

Þar til nú,  mér stekkur ekki bros við þessa frétt.

"Einnig hefur Ólafur Ragnar þegið boð Louise Blouin stofnunarinnar um að flytja lokaræðuna á alþjóðlegu málþingi um lærdómana sem draga má af fjármálakreppunni og hvernig hægt er að byggja upp hagsæld að nýju á traustan og öruggan hátt."

Hver verða næstu fleygu ummæli þessa forseta: "beated and broken?" Fall er fararheill!    

Forsetahjónin í Bandaríkjaheimsókn

Point Roberts

Þegar landamæri Kanada og Bandaríkjanna voru ákveðin, mætti halda að notast hefði verið við gamla reglustiku.  Á endanum á reglustikunni var búið að naga pínulítið skarð. 

Þannig mætti hugsa sér að pínulitli bærinn Point Roberts hafi lent Bandaríkjamegin, þrátt fyrir að vera innan Kanada.

Þessi litli bær með innan við 1000 íbúa á sér langa sögu, þarna voru stundaðar fiskveiðar og sjósókn, en er nú nokkurs konar frístundarbær fjarri skarkala stórborgarinnar Vancouver í bresku Kolumbíu.

Til þess að komast inn í bæinn, sem er á stærð við Seltjarnarnes,  þarf maður að fara í gegnum landamærastöð, þar sem ábúðafullir landamæraverðir, spyrja um erindi og tilgang, skoða og skanna vegabréf. 

Á fögrum haustdegi í gær fórum við í bíltúr í bæinn.  Langaði alltaf að kíkja á gamlan kirkjugarð sem þar er, því sagan hermir að þessi bær hafi verið þaulsetinn af hraustum Vestur-Íslendingum sem stunduðu sjósókn og undu vel við sinn hag upp úr síðustu aldamótum.

Löbbuðum inn í friðsælan kirkjugarðinn.  Ekki var mikið um legsteina þar en þó var nokkuð stór klasi af fallegum steinum í regulegri röð vinstra megin í garðinum.  Þarna mátti sjá legstaði alíslensks fólks, ættargrafreiti sem enn eru í notkun.

Neðarlega í garðinum blasti við nýlegur bikasvartur fallegur steinn, með íslenska fánanum og fölnaðri rauðri rós.   Auðvitað hafði Vigdís forseti verið þarna á ferð fyrir rúmum 20 árum. 

Saknaðartilfinning greip mig, ég sakna Vigdísar sem forseta og fyrir allt sem hún stóð fyrir.

 

Flestir þessara hraustu Íslendinga lifðu í hárri elli.  Þarna mátti sjá Thorsteinson fjölskylduna;  Steini 1895-1942, Árna 1898-1971, G.Dagmar 1906-1983, Oddnýju 1867-1942, Þórð 1877-1958 og Steinunni konu hans 1876-1959 og Isak sem barðist í seinni heimstyrjöldinni 1916-1995  Lauga og Ellu 1905-1994 Sölva Sölvason 1864-1951 Swansson fjölskylduna,  Simundson fjölskylduna og fleiri og fleiri.

 

Í Point Roberts er ekki mikið um verslun og viðskipti.  Aðallega er það benzínið sem freistar skattpínda Kanadamenn en líterinn þar kostar 90 cent, eða  20% minna en hinum megin við götuna í Kanada.

Skemmtilegur og fallegur dagur við Kyrrahafsströnd að vitja látinna forfeðra sem fórnuðu öllu til að leita betri lífsskilyrða  fyrir sig og fjölskyldur sínar,  langt fjarri heimaslóðum.